پشت هر طلاق صوری، چه رازی نهفته است؟
پدیدهای که این روزها آرام و خزنده در بخشهایی از جامعه در حال گسترش است، نه از سر عشق و نفرت، بلکه از سر حسابگری مالی و اقتصادی است؛ طلاق صوری.
این نوع طلاق، همانطور که از نامش پیداست، به معنای جدایی ظاهری میان زن و شوهر است؛ جداییای که نه به خاطر اختلاف، بلکه برای سوءاستفاده از قوانین حمایتی انجام میشود. قوانینی که روزی برای بهبود وضعیت زنان بیسرپرست و خانوادههای آسیبپذیر طراحی شده بودند، حالا در برخی موارد به ابزاری برای دور زدن قانون و کسب منافع مالی تبدیل شدهاند.
ریشه ماجرا از کجا آغاز شد؟
ماجرا به اجرای قانون حمایت از خانواده در اردیبهشت ۱۳۹۲ بازمیگردد. در این قانون، زنان مطلقه یا سرپرست خانوار در اولویت دریافت تسهیلات و مستمری از نهادهایی چون تأمین اجتماعی، کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی قرار گرفتند.
همچنین، دختران مجرد یا مطلقه میتوانستند پس از فوت پدر، از حقوق بازنشستگی یا مستمری او استفاده کنند.
قانون، نیت خیر داشت؛ حمایت از قشر ضعیف. اما بهتدریج برخی از افراد، با مشاهده امکان دریافت مستمری، وام مسکن یا معافیت سربازی برای فرزند پسر، تصمیم گرفتند با طلاقی ساختگی و موقتی راهی برای کسب این امتیازات باز کنند.
طلاق به چه قیمتی؟
در ظاهر همهچیز قانونی به نظر میرسد؛ زن و شوهر توافق میکنند طلاق بگیرند، زن از حمایتهای مالی برخوردار میشود و مرد هم در ظاهر دیگر مسئولیتی ندارد.
اما در واقع، این تصمیم به ظاهر ساده، شروع بحرانی عمیقتر است.
طاهره، یکی از زنانی است که در گفتوگویی با خبرنگار همشهری داستانش را اینگونه تعریف میکند:
«سه سال پیش، وقتی همسرم کارش را از دست داد، برای اینکه بتوانیم از حقوق پدرم استفاده کنیم، تصمیم گرفتیم صوری طلاق بگیریم. همه مهریه و حق و حقوقم را بخشیدم. حقوق پدر برقرار شد، اما همسرم که قرار بود کنارم بماند، بعد از مدتی رفت و دوباره ازدواج کرد.»
حالا طاهره مانده و مستمری اندک پدر، بدون تکیهگاه، و با پشیمانی از تصمیمی که به خیال خودش قرار بود موقتی باشد.
ازدواج موقت، صیغه ۹۹ ساله و نابودی حقوق زن
کارشناسان دفاتر رسمی میگویند در بسیاری از این موارد، زوجین بلافاصله پس از طلاق، صیغه ۹۹ ساله ثبت میکنند تا ظاهراً در کنار هم بمانند و قانون را دور بزنند.
اما واقعیت این است که چنین ازدواجی زن را از بسیاری از حقوق شرعی و قانونیاش، از جمله حق ارث و نفقه، برای همیشه محروم میکند.
یکی از سردفتران اسناد رسمی در جنوب تهران میگوید:
«مواردی داشتهایم که زوجها فقط چند ساعت بعد از طلاق رسمی، صیغهنامه جدید ثبت کردهاند. اما در عمل، مرد بعد از مدتی از این رابطه خارج شده و زن دیگر راهی برای بازگشت به زندگی قانونی ندارد.»
زنگ خطر برای سازمان تأمین اجتماعی
به گفته بنفشه محمودیان، مدیرکل مستمریهای سازمان تأمین اجتماعی، در حال حاضر بیش از ۱.۷ میلیون نفر بازمانده از خدمات این سازمان بهرهمندند که بیش از ۱.۶ میلیون نفر آنها زنان هستند.
در میان این آمار، بخشی از زنان بهحق از این حمایت برخوردارند، اما بخشی دیگر با طلاقهای ساختگی مستمری دریافت میکنند. تأمین اجتماعی با تشکیل کمیتههای ویژه بررسی طلاق صوری، تاکنون ۹۰۰ پرونده تخلف را شناسایی و مستمری این افراد را قطع کرده است.
محمودیان میگوید:
«ما در دورههای مختلف، استحقاق دریافت مستمری را بررسی میکنیم. اگر مشخص شود طلاق برای فریب قانون انجام شده، پرداخت مستمری متوقف و در صورت اثبات، وجوه دریافتی نیز بازپسگیری میشود.»
از منظر شرعی و قانونی چه میگویند؟
سازمان تأمین اجتماعی برای روشن شدن ابعاد شرعی موضوع، از دفتر مقام معظم رهبری و دفتر آیتالله مکارم شیرازی استفتاء کرده است. پاسخ هر دو دفتر روشن و صریح است:
«سوءاستفاده از مقررات جایز نیست و موجب ضمان است.»
«در صورتی که این کار برخلاف ضوابط و مقررات حکومت اسلامی باشد، جایز نیست.»
به بیان سادهتر، طلاق صوری نه تنها تخلف قانونی بلکه حرام شرعی محسوب میشود.
واکنش نهادهای حمایتی؛ تلاش برای اصلاح روند
مسئولان کمیته امداد و سازمان بهزیستی نیز به وجود این پدیده اذعان دارند، اما میگویند با تغییر سیاستهای حمایتی تلاش کردهاند مشوق طلاق صوری نباشند.
به گفته کارشناسان کمیته امداد:
«اکنون برای دریافت حمایت، الزامی به طلاق وجود ندارد. خانوادههایی که مرد خانه به دلایل مختلف از جمله بیماری، بیکاری یا زندانی بودن توان تأمین مخارج را ندارد نیز تحت پوشش قرار میگیرند.»
سازمان بهزیستی نیز با اجرای طرحهای مشاوره خانوادگی و برنامههای آشتی زوجین، سعی دارد از تبدیل اختلافات اقتصادی به جدایی ساختگی جلوگیری کند.
آسیبهای اجتماعی و اخلاقی
کارشناسان اجتماعی معتقدند طلاق صوری، فراتر از سوءاستفاده مالی، ضربهای به بنیان اعتماد در جامعه است.
وقتی قانون برای حمایت از اقشار آسیبپذیر وضع میشود، اما برخی آن را وسیلهای برای کسب منفعت میکنند، نتیجه چیزی جز کاهش اعتماد عمومی به نظام حمایتی و بیعدالتی در توزیع منابع نخواهد بود.
از سوی دیگر، فرزندان این خانوادهها نیز در فضایی دوگانه رشد میکنند؛ پدر و مادری که رسماً جدا شدهاند، اما در واقع زیر یک سقف زندگی میکنند. این وضعیت، در درازمدت آثار روانی جبرانناپذیری بر کودکان برجای میگذارد.
جمعبندی؛ قانونی که باید بازنگری شود
طلاق صوری، فقط یک فریب اداری نیست؛ هشدار اجتماعی است.
نهادهای قانونگذار باید در طراحی مقررات جدید، شرطهای دقیقتری برای احراز واقعی نیازمندی افراد تعیین کنند تا امکان سوءاستفاده از میان برود.
در عین حال، تقویت نظامهای مشاوره، حمایت شغلی از خانوادههای کمدرآمد، و ایجاد پایگاههای داده مشترک میان نهادهای حمایتی، میتواند جلوی رشد این پدیده را بگیرد.
زیرا در نهایت، هیچ مبلغی از مستمری نمیتواند جای اعتماد، احترام و ثبات خانواده را بگیرد. طلاق صوری شاید در ظاهر سودمند باشد، اما در عمل چیزی جز طلاق واقعی از آرامش و آینده نیست./فرارو
هیچ نظر! یکی از اولین.