تبعات اقتصادی حذف ایران از کریدور ترانزیتی قفقاز
کریدور زنگزور طرحی است که اتصال زمینی جمهوری آذربایجان به جمهوری خودمختار نخجوان را از طریق استان سیونیک ارمنستان فراهم میکند. این موضوع در تابستان ۲۰۲۵ بهصورت رسمی در توافقی سهجانبه میان ایالات متحده، ارمنستان و جمهوری آذربایجان مطرح شد. در این توافق تأکید شده که مسیر باید بدون هیچ مانعی برقرار شود.
ایران بهطور علنی با این طرح مخالفت کرده و آن را تهدیدی جدی برای جایگاه ترانزیتی، امنیت ملی و منافع اقتصادی خود میداند.
وضعیت تجارت ایران و ارمنستان
روابط تجاری ایران و ارمنستان طی سالهای اخیر رشد قابلتوجهی داشته است. آمارها نشان میدهد که در سال ۲۰۱۸ ارزش کل مبادلات دو کشور به حدود ۳۶۴ میلیون دلار رسید که بالاترین میزان تا آن زمان بود.
صادرات ایران به ارمنستان در همان سال حدود ۲۶۹ میلیون دلار اعلام شد که شامل گاز طبیعی، محصولات پتروشیمی، آهن، فولاد و مصالح ساختمانی بود.
در سال ۲۰۲۴ حجم تجارت دو کشور به حدود ۷۳۷.۴ میلیون دلار رسید که تقریباً دو برابر رقم سال ۲۰۱۸ است. بیش از ۷۰ درصد این تجارت مربوط به صادرات ایران به ارمنستان است.
جایگاه ایران در ترانزیت منطقهای
ایران نقشی کلیدی در اتصال کشورهای آسیای میانه و حاشیه دریای خزر به بازارهای جهانی دارد.
بر اساس آمار گمرک، در سال ۱۴۰۳ خورشیدی نزدیک به ۲۱.۹ میلیون تن کالا از خاک ایران عبور کرده است که نسبت به سال قبل رشد ۲۲.۵ درصدی را نشان میدهد. درآمد ایران از این ترانزیت بالغ بر یک میلیارد دلار بوده و بهطور میانگین به ازای هر تن کالا، حدود ۵۰ تا ۷۰ دلار درآمد کسب شده است.
فرصتهای توسعهای و محدودیتها
ایران پیشتر با طرحهایی مانند «کریدور بینالمللی خلیج فارس – دریای سیاه» برنامهریزی کرده بود تا جایگاه ترانزیتی خود را تقویت کند. این پروژهها میتوانستند هزینه حمل را ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش داده و زمان انتقال را کوتاه کنند.
با این حال، تحریمها، مشکلات مالی و ناتمام ماندن پروژههای ریلی، از جمله خط راهآهن رشت–آستارا و اتصال ریلی به ارمنستان، مانع بهرهبرداری کامل از این ظرفیتها شده است. برآوردها هزینه تکمیل زیرساختهای لازم را بیش از ۳.۵ میلیارد دلار اعلام میکنند.
ابعاد ژئوپلیتیکی
امضای توافق ایجاد کریدور زنگزور بدون هماهنگی ایران و با حمایت آمریکا، موجب نگرانیهای امنیتی در تهران شده است. این کریدور میتواند ایران را از حلقه ترانزیتی اصلی منطقه حذف کرده و جایگاه استراتژیک کشور در مسیرهای تجاری و انرژی را تضعیف کند.
این تغییر مسیر نهتنها آثار اقتصادی، بلکه پیامدهای سیاسی در قفقاز و خاورمیانه خواهد داشت.
وضعیت فعلی تردد کامیونها
مرز نوردوز اصلیترین گذرگاه ترانزیتی ایران و ارمنستان است. روزانه بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ کامیون از این مرز برای صادرات ایران به ارمنستان تردد میکنند که حدود ۷۰ تا ۷۵ دستگاه آن حامل سوخت هستند.
همچنین روزانه ۶۰ تا ۷۰ کامیون ارمنستانی برای ترانشیپمنت وارد ایران میشوند.
با اجرای کریدور زنگزور، سالانه حدود ۴۳ هزار کامیون از مسیر ایران حذف خواهد شد. این رقم شامل کامیونهای ترکیهای نیز میشود که به جای عبور از ایران، از مسیر جدید برای رسیدن به آسیای میانه استفاده خواهند کرد.
برآورد خسارتهای اقتصادی
ایران در حال حاضر سالانه بین ۱ تا ۱.۵ میلیارد دلار درآمد مستقیم از ترانزیت دارد. در صورت تکمیل زیرساختها، این رقم میتوانست به ۲ میلیارد دلار برسد.
در ۱۵ سال گذشته، ایران به دلیل استفاده نکردن کامل از ظرفیتهای ترانزیتی خود، حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار فرصت اقتصادی از دست داده است.
اجرای کریدور زنگزور میتواند موجب کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی درآمد ترانزیتی ایران شود که معادل حدود ۳۰۰ میلیون دلار در سال است.
به علاوه، از دست رفتن فرصتهای سرمایهگذاری و تجاری مرتبط نیز سالانه حدود ۱.۵ میلیارد دلار برآورد میشود. با احتساب هزینههای ثانویه شبکهای، مجموع خسارت سالانه به حدود ۲.۶ میلیارد دلار میرسد.
پیامدهای ملموس بر اقتصاد ایران
-
کاهش درآمدهای گمرکی و خدمات ترانزیتی
-
افت صادرات غیرنفتی به بازارهای کلیدی اروپا و آسیا
-
کاهش جذابیت سرمایهگذاری در بخش حملونقل
-
افزایش وابستگی به مسیرهای جایگزین تحت کنترل ترکیه و آذربایجان
راهکارهای پیشنهادی برای حفظ سهم ایران
-
تسریع در تکمیل پروژههای ریلی و بندری
-
گسترش دیپلماسی اقتصادی برای حفظ سهم ترانزیت
-
ارتقاء خدمات لجستیکی و کاهش هزینههای گمرکی
-
جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی با ضمانتهای قانونی
-
ایجاد و توسعه کریدورهای جایگزین در همکاری با همسایگان
جمعبندی
حذف ایران از کریدور زنگزور میتواند به معنای از دست رفتن سالانه بیش از ۲.۶ میلیارد دلار برای اقتصاد کشور باشد. این رقم شامل زیانهای مستقیم ترانزیتی، فرصتهای سرمایهگذاری از دست رفته و هزینههای ثانویه است. کارشناسان تأکید میکنند که برای جبران این آسیبها، اقدام فوری و هماهنگ در حوزه زیرساخت و دیپلماسی اقتصادی ضروری است./اعتماد
هیچ نظر! یکی از اولین.