هوش مصنوعی یا کوانتوم؟ نبرد برای سلطه بر آینده
به گزارش خبرمحور به نقل از عصر ایران، هوش مصنوعی در سالهای اخیر به پرچمدار بلامنازع دنیای فناوری تبدیل شده است. اما در پسِ این درخشش، فناوری دیگری در سکوت رشد میکند؛ رایانش کوانتومی. دانشمندان میگویند این فناوری میتواند معادلاتی را در چند ثانیه حل کند که حتی قدرتمندترین ابررایانههای جهان برای آن به میلیاردها سال زمان نیاز دارند.
به گزارش خبرآنلاین، مکانیک کوانتومی شاخهای از فیزیک است که با ذرات زیراتمی و رفتارهای غیرقابل پیشبینی آنها سر و کار دارد؛ رفتاری که اگرچه در نگاه اول عجیب بهنظر میرسد، اما در بطن خود حامل ظرفیت انقلابی برای بشر است.
کوانتوم در سایه هوش مصنوعی
در سالهای اخیر، هوش مصنوعی بهویژه با ظهور مدلهای زبانی پیشرفته مانند ChatGPT و Gemini، به سوژهی اصلی جهان فناوری تبدیل شده است. اما در سایه این هیاهو، شرکتهای بزرگی چون گوگل، مایکروسافت و IBM در حال سرمایهگذاریهای سنگین روی توسعهی سختافزارهای کوانتومی هستند.
در حالی که هوش مصنوعی بیشتر در قلمرو نرمافزار تعریف میشود، کوانتوم بر محور سختافزار میچرخد؛ جایی که کیوبیتها (ذرات کوانتومی حامل داده) میتوانند بهصورت همزمان چندین حالت را نگهدارند. این ویژگی باعث میشود رایانههای کوانتومی بتوانند حجم عظیمی از اطلاعات را در زمانی بسیار کوتاه پردازش کنند.
با این حال، همانطور که برایان هاپکینز، تحلیلگر شرکت Forrester میگوید، پتانسیل کوانتوم هنوز در مرحلهی نظری است:
- «آزمایشها نویدبخشاند، اما برای استفاده واقعی از اثرات کوانتومی در هوش مصنوعی به رایانههایی بسیار قدرتمندتر نیاز داریم.»
اقتصاد، رقابت و حباب فناوری
طبق گزارش مؤسسه مککینزی، ارزش بازار جهانی رایانش کوانتومی تا سال ۲۰۲۵ ممکن است به ۹۷ میلیارد دلار برسد. اما این رقم هنوز فاصلهای عظیم با بازار تریلیوندلاری هوش مصنوعی دارد.
با وجود این، کارشناسان هشدار میدهند که هر دو فناوری در معرض خطر اغراق رسانهای هستند. بهویژه پس از هشدار اخیر تحلیلگران که احتمال سقوط ۶۰ درصدی ارزش سهام شرکتهای کوانتومی را مطرح کردند. هاپکینز با طنز گفته بود:
- «فکر میکردم کوانتوم بیشترین اغراق را دارد، تا وقتی که تب هوش مصنوعی از راه رسید!»
اما فراتر از اعداد و بازار، مسئلهی کلیدی این است که کدام فناوری تأثیر ماندگارتری بر آینده بشر خواهد داشت.
خطای مشترک: توهم در هوش مصنوعی، ناپایداری در کوانتوم
هر دو فناوری با مشکل خطا روبهرو هستند. در دنیای هوش مصنوعی، ما شاهد «توهمات زبانی» مدلهای مولد هستیم — پاسخهایی که از نظر فنی نادرست اما از نظر زبانی قانعکنندهاند.
در سوی دیگر، رایانش کوانتومی با خطایی بسیار متفاوت مواجه است: ناپایداری محیطی. ذرات کوانتومی بهقدری حساساند که کوچکترین تغییر در نور یا دما میتواند محاسبات آنها را مختل کند. به همین دلیل، بیشتر رایانههای کوانتومی باید در دماهایی نزدیک به صفر مطلق و در محیطی بدون ارتعاش کار کنند.
حتی ایلان ماسک نیز در پستی در شبکه X نوشت:
- «رایانههای کوانتومی احتمالاً در دهانههای تاریک ماه بهترین عملکرد را خواهند داشت!»
در حال حاضر، بیش از ۲۰۰ دستگاه رایانه کوانتومی در سراسر جهان فعالاند (غیر از آنهایی که چین بهصورت محرمانه نگه داشته است).
کاربردهای واقعی: از دارو تا کشاورزی
دانشمندان میگویند بزرگترین مزیت کوانتوم، سرعت و مقیاس پردازش آن است. بهعنوان مثال، رایانههای کوانتومی میتوانند در چند دقیقه میلیونها ترکیب شیمیایی را برای یافتن داروهای جدید تحلیل کنند — فرآیندی که امروزه سالها زمان میبرد.
در دسامبر ۲۰۲۴، گوگل از تراشه Willow رونمایی کرد که توانست مسئلهای پیچیده را در پنج دقیقه حل کند؛ مسئلهای که برای سریعترین ابررایانه جهان حدود ۱۰ سپتیلیون سال (۱۰²⁴ سال) زمان میبرد!
راجیب هازرا، مدیرعامل شرکت Quantinuum، میگوید:
- «رایانش کوانتومی میتواند داروهای شخصیسازیشده، کشاورزی هوشمند و سیستمهای انرژی پایدار را ممکن کند.»
بهعنوان نمونه، استفاده از حسگرهای کوانتومی در پزشکی باعث شده بتوان مغز کودکان مبتلا به صرع را بدون نیاز به بیحرکت ماندن اسکن کرد — پیشرفتی که در دانشگاه ناتینگهام انجام شد. همچنین، در سال گذشته دانشمندان کالج امپریال لندن نوعی قطبنمای کوانتومی طراحی کردند که بدون نیاز به GPS کار میکند و در شبکه متروی لندن آزمایش شد.
تهدید بزرگ: روز Q و پایان رمزنگاری
اما جنبهی تاریک کوانتوم بهمراتب ترسناکتر است. تقریباً تمام کارشناسان امنیت سایبری هشدار دادهاند که روزی رایانههای کوانتومی میتوانند تمام روشهای رمزگذاری فعلی را بشکنند. این روز در جامعه فناوری با عنوان روز Q (Q-day) شناخته میشود.
آلن وودوارد، استاد امنیت سایبری دانشگاه ساری، میگوید:
- «دولتها همین حالا دادههای رمزگذاریشده را جمعآوری میکنند تا روزی که رایانههای کوانتومی واقعی ساخته شوند، آنها را رمزگشایی کنند.»
شرکتهایی مانند اپل و سیگنال در حال توسعهی سامانههای رمزنگاری پساکوانتومی هستند، اما این فناوریها نمیتوانند دادههای گذشته را محافظت کنند. کارشناسان معتقدند تا سال ۲۰۳۰ باید زیرساختهای جهانی برای مقابله با این تهدید آماده شود.
کوانتوم و آینده بشر
با وجود تمام چالشها، بیشتر دانشمندان بر این باورند که کوانتوم و هوش مصنوعی دو روی یک سکهاند؛ یکی ذهن، دیگری ماده. ترکیب آنها میتواند انقلابی بیسابقه در فناوری، پزشکی، انرژی و حتی فلسفه آگاهی بهوجود آورد.
مایکل کاتبرت، مدیر مرکز ملی محاسبات کوانتومی بریتانیا، معتقد است:
- «کوانتوم به اندازه هوش مصنوعی مهم است، شاید حتی بیشتر.»
به گفته او، اقتصاد جهانی روزانه بیش از یک میلیارد پوند به سیستمهای GPS وابسته است، اما حسگرها و ساعتهای کوانتومی میتوانند این وابستگی را از میان ببرند.
شرکتهایی مانند ایرباس و آمازون نیز در حال استفاده از الگوریتمهای کوانتومی برای بهینهسازی مصرف انرژی، طراحی هواپیماها و مدیریت شبکه برق هستند.
جمعبندی کوتاه
هوش مصنوعی در حال حاضر پادشاه دنیای فناوری است، اما رایانش کوانتومی با قدرتی بیصدا در حال نزدیک شدن است. از درمانهای اختصاصی گرفته تا تهدیدهای امنیتی و انقلاب انرژی، کوانتوم هم فرصت است و هم هشدار. شاید روزی فرا برسد که هوش مصنوعی بدون کوانتوم، دیگر معنایی نداشته باشد.
هیچ نظر! یکی از اولین.