راهکار کاهش آثار تحریمها از دید عضو اتاق ایران؛ نقش بخش خصوصی و پرهیز از اعتماد مطلق به چین و روسیه
با بالاگرفتن مذاکرات دیپلماتیک و اقدام کشورهای مطرح در شورای امنیت، خطر فعال شدن مکانیسم ماشه یا همان «اسنپبک» بار دیگر به صدر اخبار بازگشته است. به گزارش اقتصادنیوز، در صورتی که طرح تعویق پیشنهادی روسیه و چین امروز رأی لازم را نیاورد، مکانیسم ماشه ظرف ساعات آینده فعال خواهد شد و فرآیند بازگشت تحریمهای قبلی شورای امنیت علیه ایران آغاز میشود. این رخداد فراتر از آثار حقوقی، با اثرات اقتصادی و روانی عمیقی همراه است که نهادها، بنگاهها و خانوارها باید برای آن آماده شوند.
اثر فوری: شوک بازار ارز و واکنش بورس
در روزهای نخستین اعلام فعال شدن مکانیسم ماشه، اولین و شدیدترین واکنش غالباً در بازار ارز و بازارهای دارایی مشاهده میشود. تجربه تابستان ۲۰۲۵ نشان داد که اعلام هرگونه فشار بینالمللی بر ایران میتواند به سرعت ارزش ریال را تضعیف کند و انتظارات تورمی را تشدید نماید؛ در نتیجه، تقاضای احتیاطی برای دلار و طلا بالا میرود و بازار سرمایه به دلیل خروج سرمایهگذاران کوتاهمدت دستخوش نوسان و کاهش اعتماد میشود. در دهه اخیر نیز، هر بار که تحریمها نوعی مشروعیت بینالمللی یافتهاند، تاثیر روانی آن روی تعاملات تجاری و سرمایهگذاری محسوس بوده است.
اسنپبک چه بخشهایی را هدف خواهد گرفت؟
تحلیلگران و نمایندگان بخش خصوصی تأکید دارند که هدف اصلی در اجرای مجدد قطعنامههای شورای امنیت معمولاً صنایع کلیدی با مرکزیت صادرات و فناوری است: صنعت نفت و گاز، زنجیره بانکی و نقل و انتقالات مالی بینالمللی، و صنایع وابسته به قطعات وارداتی نظیر خودروسازی و برخی صنایع پتروشیمی که نیازمند فناوری و بازار خارجی هستند. بازگشت تحریمها میتواند فعالیتهای فروش نفت را محدود سازد و دسترسی به بازارهای مالی بینالمللی را دشوارتر کند؛ این موضوع در کوتاهمدت به کاهش درآمدهای ارزی و در ادامه به فشار روی بودجه و افزایش قیمت سوخت و حاملهای انرژی در داخل منتهی میشود.
رویکرد دوگانه درباره شدت اثرات: اقتصاد مقاوم شده یا آسیبپذیرتر؟
در محافل اقتصادی دو دیدگاه اصلی وجود دارد. گروهی معتقدند که اقتصاد ایران پس از سالها تحریم یکپارچه آمریکا، عملاً راههای دورزدن تحریمها را تقویت کرده و برخی بخشهای تولیدی و صادرات غیرنفتی همچون پتروشیمی رشد کردهاند؛ بنابراین اسنپبک فشار نوینی وارد نمیکند. اما دیدگاه دیگر که با واقعیتهای بخش خصوصی همخوانی بیشتری دارد، بر «ابعاد حقوقی و روانی» تاکید میکند: وقتی تحریمها از حالت یکجانبه به چندجانبه تبدیل شوند، بسیاری از شرکای تجاری و بانکها از تعامل با ایران احتراز خواهند کرد و همین عامل است که آثار واقعی و فوری را به اقتصاد وارد میسازد. تجربه اعلام اسنپبک اخیر نشان داد ارزش ریال و بورس به سرعت واکنش منفی نشان دادند.
نقش چین و روسیه؛ پل نجات موقت یا طوق اطمینان بلندمدت؟
از منظر سیاست خارجی و تجاری، دو بازیگر مطرح که عموماً نامشان به عنوان «همراه ایران» مطرح میشود، چین و روسیه هستند. این دو کشور میتوانند به طور موقت مسیرهای تجاری جدیدی فراهم کنند و خرید نفت ایران را ادامه دهند، اما کارشناسان هشدار میدهند که روابط اقتصادی سیاسی این کشورها عملگرایانه و مبتنی بر منافع است و تحت فشار تحریمهای ثانویه آمریکا ممکن است از همراهی کامل با ایران خودداری کنند. بنابراین اتکا صرف به این دو کشور راه حل نهایی نیست و تنوع شرکای تجاری (از جمله هند، ترکیه و برخی بازارهای منطقهای) باید در دستور کار باشد.
ملاحظات بخش خصوصی: توان مقاومت و موانع کلیدی
بخش خصوصی یکی از بازیگران کلیدی در مدیریت تبعات تحریمی است. شرکتهای خصوصی میتوانند با تقویت صادرات غیرنفتی، جایگزینی واردات و افزایش بهرهوری تا حدی شوکهای ارزی را تعدیل کنند. اما موانعی شامل محدودیتهای دسترسی به اعتبار بینالمللی، بیمه حملونقل بینالمللی، ریسک تحریم ثانویه برای شرکای خارجی و فقدان تضمینهای بلندمدت سرمایهگذاری، این توان را تضعیف میکند. از این رو، اگر دولت با مشوقهای مالیاتی، تسهیلات اعتباری هدفمند و تسهیل چرخه صادراتی از بخش خصوصی حمایت کند، بخشی از فشارها قابل مهار خواهد بود؛ در غیر این صورت، کسبوکارها در مواجهه با ریسکهای سیال دچار رکود و تعدیل نیروی کار خواهند شد.
سناریوهای محتمل و راهکارهای مدیریتی
پیشبینی دقیق وضعیت بلندمدت دشوار است اما میتوان چند سناریو را در نظر گرفت:
• سناریو کوتاهمدت شوک و تثبیت: با فعالشدن اسنپبک، شوک فوری در ارز و بازارها رخ میدهد اما با اقدامات سریع سیاستگذار (تزریق ذخایر ارزی، کنترل موقت بازار آزاد ارز، بسته حمایتی برای کالاهای اساسی) آسیبها تا حدی محدود میماند.
• سناریو میانهمدت رکود تورمی: محدودیت در صادرات نفت و فشار بر واردات قطعات، رشد قیمتها و کاهش تولید را همزمان ایجاد میکند که منجر به رشد بیکاری و کاهش سطح رفاه میشود.
• سناریو بلندمدت بازتعریف تعاملات خارجی: ایران با تمرکز بر توسعه صادرات غیرنفتی، سرمایهگذاری در زنجیره ارزش داخلی و تنوع شرکای تجاری، درجهای از مقاومسازی اقتصادی را محقق میسازد اما این مسیر زمانبر و نیازمند اصلاحات نهادی و حمایت مستمر است.
پیشنهادهای کاربردی برای کاهش آسیبها (آنچه باید بدانید)
-
تقویت شبکههای صادرات غیرنفتی و یافتن بازارهای جایگزین.
-
ایجاد مشوقهای مالی و اعتباری برای شرکتهای تولیدکننده قطعات کلیدی جهت کاهش وابستگی به واردات.
-
برنامههای شفاف برای مدیریت ذخایر ارزی و تعیین اولویت واردات حیاتی (دارو، تجهیزات پزشکی، نهادههای غذایی).
-
تشویق بخش خصوصی به تشکیل کنسرسیومهای صادراتی و استفاده از بیمههای معاملاتی در بازارهای مطمئن.
-
دیپلماسی اقتصادی فعال برای کاهش هزینه تعاملات و جذب سرمایهگذاری خارجی از کشورهایی که نسبت به تحریمها بیطرفی عملگرایانه دارند.
خلاصه تجربههای قبلی و درسها
تاریخ اخیر نشان داده است که اثر اسنپبک فراتر از تحریمهای اقتصادی صرف است و بعد روانی-حقوقی آن میتواند شرکای تجاری را وادار به تجدیدنظر در تعاملات کند. لازم است دولت و بخش خصوصی همزمان وارد عمل شوند؛ دولت با سیاستهای حمایتی و دیپلماتیک، و بخش خصوصی با انعطاف عملیاتی و تنوعبخشی به بازارها. فقدان هر یک از این ستونها میتواند شدت بحران را افزایش دهد.
جمعبندی کوتاه
خبر فوری: اگر مکانیسم ماشه به جریان بیفتد، اثرات آن هم حقوقی و هم روانی خواهد بود و میتواند به یک شوک سریع در بازار ارز، افت بورس و فشار بر صادرات نفتی منجر شود. اما با ترکیبی از دیپلماسی فعال، تنوع شرکای تجاری و حمایت هدفمند دولت از بخش خصوصی، میتوان تا حدی اثرات آن را مدیریت و خسارتها را کاهش داد.
منبع: اقتصادنیوز
هیچ نظر! یکی از اولین.