پشت پرده کم بارشی ایران؛ ابردزدی واقعیت دارد؟

به گزارش خبرمحور به نقل از  گسترش نیوز، پاییز 1404 در حالی آغاز شده که وضعیت بارش در سراسر ایران به شکلی کم سابقه کاهش یافته است. بر اساس داده های هواشناسی، بارندگی کشور نسبت به میانگین 21 ساله حدود 44 درصد کمتر شده و در برخی مناطق بارش برف تا 84 درصد افت داشته است. این آمار نگران کننده باعث شد بحث ها و گمانه زنی های زیادی در شبکه های اجتماعی مطرح شود؛ از جمله ادعای جنجالی «ابردزدی ترکیه» که بار دیگر توجه افکار عمومی را به خود جلب کرده است. با وجود انتشار گسترده این شایعات، بررسی های علمی و داده های معتبر اقلیمی تصویر دیگری را نشان میدهند: کاهش بارش یک پدیده منطقه ای، طبیعی و نتیجه ترکیبی از تغییرات اقلیمی و جغرافیایی است، نه دخالت کشور دیگر.

از سوی دیگر، وضعیت کشورهای همسایه نیز نشان میدهد ایران تنها کشور درگیر این بحران نیست. ترکیه، ترکمنستان، ارمنستان و آذربایجان نیز با کاهش محسوس بارش مواجه شده اند و تنها عراق افزایش اندک 2 درصدی گزارش کرده است. چنین الگوی مشابهی در گستره وسیعی از منطقه نشان میدهد ریشه کم بارشی، مشترک و طبیعی است.

موج شایعات در فضای مجازی؛ از تصویر ماهواره تا ابردزدی

با افزایش خشکسالی و کم بارشی، برخی کاربران شبکه های اجتماعی بار دیگر موضوع «دزدیدن ابرهای ایران» را مطرح کردند. در این روایت های غیرعلمی ادعا میشود ابرهای باران زا پیش از ورود به ایران، در ترکیه تخلیه میشوند و همین موضوع باعث کاهش بارش در کشور شده است. حتی برخی از کاربران با انتشار تصاویر ماهواره ای سعی کردند ثابت کنند ابرها در مرزهای ترکیه بارش خود را از دست میدهند و ایران خالی از ابر میماند.

اما واقعیت چیز دیگری است. کارشناسان اقلیم شناسی تاکید می کنند تصاویر ماهواره ای برای تحلیل دینامیک ابرها کافی نیستند و برداشت های ساده از آنها میتواند به نتیجه گیری های اشتباه منجر شود. به گفته متخصصان، مسیر حرکت سامانه های بارشی توسط عوامل کاملا طبیعی مانند الگوهای باد، دما، اختلاف فشار و ارتفاعات تعیین میشود و هیچ کشوری توانایی تغییر مسیر ابرها در چنین مقیاسی را ندارد.

نقش کوهستان ها در بارش؛ چرا باران قبل از مرز ایران تخلیه میشود؟

یکی از اساسی ترین دلایلی که باعث میشود سامانه های بارشی قبل از ورود به ایران بارش خود را تخلیه کنند، شرایط جغرافیایی منطقه است. کوهستان های مرتفع ترکیه و قفقاز نخستین سد طبیعی پیش روی ابرهای باران زا هستند. ابرها در برخورد با دامنه رو به باد ارتفاع میگیرند، سرد میشوند و بارش رخ میدهد. وقتی همین سامانه ها پس از عبور از ترکیه وارد ایران میشوند، حجم بارش آنها بسیار کمتر است.

این پدیده کاملا طبیعی است و در بسیاری از نقاط جهان دیده میشود. برای مثال، در خود ایران نیز چنین رویدادی رخ میدهد:
انزلی سالانه حدود 1800 میلی متر بارش دریافت میکند، اما تنها چند ده کیلومتر آن طرف تر در منجیل بارش به حدود 300 تا 400 میلی متر میرسد. همین اختلاف عظیم در یک استان نشان میدهد تاثیر کوهستان ها بر بارش بسیار بیشتر از آن چیزی است که برخی تصور میکنند.

بنابراین مشاهده این که ابرها در ترکیه بارش بیشتری دارند و در مناطق مرکزی ایران بارشی کمتر، نتیجه فرآیند کاملا طبیعی اقلیمی است و هیچ ارتباطی با فناوری های ادعایی ابردزدی ندارد.

آیا فناوری های اقلیمی میتوانند ابرها را جابجا کنند؟

ادعاهای مربوط به «سلاح های اقلیمی» یا برنامه هایی مانند «هارپ» همواره در رسانه های غیررسمی مطرح بوده است. اما بررسی ها نشان میدهد هیچ کشوری در جهان ابزار یا فناوری لازم برای منحرف کردن سیستم های بارشی در مقیاس ملی یا قاره ای را ندارد.
تنها فناوری موجود، همان «بارورسازی ابرها» است که آن هم تنها میتواند احتمال بارش را در محدوده های بسیار کوچک و با شرایط خاص افزایش دهد. حتی در این حالت نیز بارش به طور کامل قابل کنترل نیست و اثرگذاری آن بسیار محدود است.

کارشناسان بارها تاکید کرده اند اگر چنین فناوری های قدرتمندی وجود داشت، کشورهای پیشرفته جهان میتوانستند بحران های بزرگ خشکسالی خود را حل کنند. اما واقعیت این است که حتی آمریکا، چین و کشورهای اروپایی نیز در سالهای اخیر با کاهش بارش و خشکسالی دست و پنجه نرم کرده اند.

بنابراین نسبت دادن کم بارشی ایران به «ابردزدی» بیش از آنکه یک تحلیل علمی باشد، یک برداشت احساسی ناشی از نگرانی های عمومی است.

داده های بارشی منطقه چه میگویند؟

داده های سازمان های هواشناسی منطقه نشان میدهند ترکیه خود با کاهش 21 درصدی بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت مواجه است. ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان نیز وضعیت مشابهی دارند.
اگر فرضیه ابردزدی صحیح بود، این کشورها باید با افزایش بارش روبه رو میشدند، نه کاهش. این موضوع خود نشان میدهد که کم بارشی، یک الگوی منطقه ای و نه محصول دخالت انسانی است.

در ایران نیز توزیع بارش در پاییز 1404 یکنواخت نبوده است. استان هایی مانند گیلان و بخش هایی از غرب کشور هنوز بارش نسبتا قابل قبول دارند، اما مناطق مرکزی، شرقی و کویری با کمبود شدید بارش روبه رو هستند. چنین الگوهای ناهماهنگ، ویژگی طبیعی اقلیم ایران است که اقلیم شناسان سالهاست درباره آن هشدار داده اند.

این وضعیت بیشتر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی جهانی، افزایش دما، جابجایی الگوهای باد و کاهش رطوبت ورودی به کشور است؛ مسائلی که ربطی به دخالت انسانی یا کشورهای دیگر ندارد.

جمع بندی

کاهش بارش در پاییز 1404 واقعیتی جدی و بخشی از روند طبیعی اقلیمی در ایران و منطقه است. شایعاتی مانند «ابردزدی ترکیه» هیچ پشتوانه علمی ندارند و داده های معتبر نشان میدهند بحران کم بارشی یک چالش مشترک میان کشورهای منطقه است.
در چنین شرایطی، آگاه سازی مردم و ارائه اطلاعات علمی دقیق بهترین راه مقابله با شایعات و زمینه ساز تصمیم گیری صحیح در مدیریت آب و منابع کشور خواهد بود.