مکانیسم ماشه اروپا و تأثیر آن بر اقتصاد ایران
در روزهای اخیر، بحث فعال سازی مکانیسم ماشه توسط سه کشور اروپایی – انگلیس، فرانسه و آلمان – بار دیگر اقتصاد ایران را به کانون توجهات تبدیل کرده است. این مکانیسم، بخشی از توافق هستهای ۲۰۱۵ (برجام) است و اجازه میدهد تحریمهای سازمان ملل متحد در صورت نقض تعهدات هستهای ایران، به طور خودکار بازگردند.
طبق آخرین گزارشها، E3 در ۲۸ اوت ۲۰۲۵ فرآیند snapback را آغاز کردهاند و اگر شورای امنیت سازمان ملل تا ۳۰ روز آینده قطعنامهای برای جلوگیری از آن تصویب نکند، تحریمهای پیشین بازخواهند گشت. این اقدام که به عنوان پاسخی به پیشرفتهای هستهای ایران توصیف شده، نگرانیهایی درباره اثرات اقتصادی ایجاد کرده است. با این حال، بررسی دادههای اقتصادی نشان میدهد که اثرات آن به اندازهای نیست که اقتصاد ایران را ویران کند. مشکلات اصلی ریشه در ناکارآمدی مدیریتی، فساد و وابستگی به نفت دارد، نه صرفاً تحریمهای خارجی.
تحریمهایی که بازمیگردند: نمادین یا عملی؟
مکانیسم snapback تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل را که پیش از برجام اعمال شده بودند، احیا میکند. این تحریمها شامل محدودیتهای تسلیحاتی، تحریمهای مالی، محدودیتهای مرتبط با برنامه موشکی بالستیک و ممنوعیت تجارت برخی کالاهای حساس میشود. همچنین ممکن است دسترسی ایران به ارز خارجی محدود شده و صادرات نفت تحت فشار قرار گیرد.
کارشناسان تأکید دارند که بسیاری از این محدودیتها پیش از این، با خروج آمریکا از برجام و تحریمهای یکجانبه اعمال شده بودند. بنابراین، فعالسازی ماشه بیشتر یک اقدام نمادین است تا تغییر اساسی در وضعیت اقتصادی.
تأثیر بر اقتصاد: اغراق در تهدیدها
اقتصاد ایران با وجود سالها تحریم، توانسته رشد محدودی را حفظ کند. توسعه صنایع داخلی و تجارت با کشورهای شرق مانند چین و روسیه باعث شده بخش زیادی از فشارها خنثی شود. پیشبینیها نشان میدهد که snapback ممکن است تورم را تا حدود ۹۰ درصد و نرخ دلار را به ۱۶۵ هزار تومان افزایش دهد، اما این ارقام بیشتر به دلیل انتظارات روانی است.
گزارش اتاق بازرگانی ایران هشدار میدهد که بیکاری ممکن است تا ۱۴ درصد افزایش یابد، اما ریشه اصلی این مشکلات، کسری بودجه، ناکارآمدی حکمرانی و عدم تنوع اقتصادی است، نه صرفاً تحریمهای جدید.
تمرکز بر ناکارآمدی داخلی
مرتضی افقه، اقتصاددان، وضعیت اقتصادی ایران را ناشی از ناکارآمدی مدیریتی میداند: «دولت از سال ۹۷ تاکنون همه ذخایر خود را صرف جایگزینی درآمد نفتی کرده است. تحریمها تأثیرگذار هستند، اما ناکارآمدی داخلی بزرگترین مانع است.»
او تأکید میکند که ایران در گذشته الگویی مشابه کره جنوبی داشته، اما امروز با مشکلات تورم فزاینده و افت رشد مواجه است. افقه هشدار میدهد که اگر سیاستهای داخلی اصلاح نشوند، حتی تحریمهای محدود نیز فشار اقتصادی حداکثری ایجاد خواهند کرد.
تمرکز بر اصلاحات داخلی
راهکار برونرفت از وضعیت کنونی در اصلاحات داخلی نهفته است:
-
تنوعبخشی به اقتصاد: توسعه صنایع غیرنفتی، گردشگری و فناوری
-
تقویت بخش خصوصی و کاهش مداخلات دولتی
-
سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر و منابع انسانی
-
کاهش هزینههای غیرضروری و مبارزه با فساد
افقه میگوید: «نفت دیگر برگ برندهای برای ایران نیست و باید نظام انتصابات را بر اساس شایستگی تنظیم کرد، نه گرایشهای سیاسی.»
اقدامات پیشنهادی دولت
۱. پیگیری مذاکرات دیپلماتیک برای کاهش اثر تحریمها حتی با کوتاه آمدن در برخی مسائل.
۲. گسترش روابط اقتصادی با همه کشورها به جای تمرکز صرف بر شرق.
۳. مدیریت کسری بودجه بدون افزایش قیمت ارز یا حاملهای انرژی، از طریق کاهش هزینههای غیرضروری و مبارزه با فساد.
۴. آزادسازی اقتصاد و کنترل نقدینگی برای کاهش تورم.
۵. سرمایهگذاری در منابع انسانی و شایستهسالاری برای افزایش تابآوری اقتصادی.
با اجرای این راهکارها، تأثیرات احتمالی ماشه بر درآمد نفتی و تورم قابل مدیریت است و حتی بیکاری افزایش جزئی خواهد داشت که با تقویت بخش خصوصی قابل جبران است.
فرصتی برای تغییر
فعالسازی مکانیزم ماشه فشار دیپلماتیک ایجاد میکند، اما اقتصاد ایران را نابود نمیکند. تمرکز بر اصلاح حکمرانی، تقویت بخش خصوصی و تنوعبخشی اقتصادی میتواند اثرات تحریمها را خنثی کند. ایران با منابع غنی و نیروی انسانی توانمند، قادر است این چالش را به فرصتی برای رشد و توسعه داخلی تبدیل کند.
جمعبندی کوتاه
مکانیسم ماشه اروپا فشار دیپلماتیک ایجاد کرده، اما اثرات اقتصادی آن محدود است. مشکلات اصلی ایران در ناکارآمدی داخلی و وابستگی به نفت نهفته است. با اصلاح حکمرانی، تقویت بخش خصوصی و تنوعبخشی اقتصاد، میتوان اثرات تحریمها را خنثی کرده و اقتصاد را به مسیر رشد بازگرداند./ایران جیب
هیچ نظر! یکی از اولین.