در آستانه انفجار دیپلماتیک؛ مکانیسم ماشه آماده فعالسازی
پرونده هستهای ایران که سالهاست به یکی از مهمترین چالشهای سیاست خارجی کشور و نقطه اصطکاک در روابط با غرب تبدیل شده، این روزها بار دیگر در صدر اخبار جهان قرار گرفته است. تنشها میان ایران و اروپا وارد مرحله تازهای شده و بحث فعالسازی «مکانیسم ماشه» به دغدغه اصلی سیاستمداران و تحلیلگران بینالمللی بدل شده است.
اروپا در هفتههای اخیر با لحن تندتری نسبت به گذشته سخن گفته است. آلمان، فرانسه و بریتانیا بارها هشدار دادهاند که در صورت عدم انعطاف تهران، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد؛ ابزاری حقوقی که میتواند عملاً توافق هستهای را بیاثر کرده و زمینه بازگشت تحریمهای شورای امنیت را فراهم کند.
فشار اروپا و مواضع ایران
سخنگوی وزارت خارجه آلمان در موضعی کمسابقه اعلام کرده است که اقدامات ایران «ناکافی» بوده و هیچ نشانهای از عقبنشینی دیده نمیشود. این سخنان پس از تماس تلفنی وزرای خارجه سه کشور اروپایی با مقامات ایرانی و تعیین مهلت ۳۰ روزه مطرح شد. همزمان، نشستهای جداگانه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با حضور نمایندگان اروپایی و عباس عراقچی برگزار شده و نشان میدهد که اروپا عزم جدی برای فشار بیشتر دارد.
ایران اما در واکنش به این تهدیدها، موضعی سرسختانه اتخاذ کرده است. عباس عراقچی، دیپلمات ارشد ایرانی، هشدار داده که فعالسازی مکانیسم ماشه «خطای استراتژیک» برای اروپا خواهد بود. شورای عالی امنیت ملی و مجلس شورای اسلامی نیز تاکید کردهاند که همکاری ایران با آژانس تنها در چارچوب مصوبات قانونی داخلی ادامه خواهد داشت و دسترسی نامحدود بازرسان پذیرفته نیست.
آخرین فرصت دیپلماسی
در پی حملات نظامی اخیر به مراکز هستهای ایران و توقف ورود برخی بازرسان آژانس، فضای دیپلماسی بیش از پیش مبهم شده است. توافق اخیر تهران و آژانس در ظاهر به معنای تداوم همکاری تلقی میشود، اما بسیاری آن را صرفاً «آتشبس دیپلماتیک» میدانند. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، این توافق را «دستاوردی با اهمیت» توصیف کرده، ولی ناظران معتقدند هنوز چشمانداز روشنی برای بازگشت کامل بازرسان وجود ندارد.
در این شرایط، اروپا و آمریکا تلاش دارند قطعنامههای تعلیقشده شورای امنیت را دوباره فعال کنند. چنین روندی میتواند تا پایان سپتامبر به بازگشت تحریمهای بینالمللی علیه ایران بینجامد؛ تحولی که نهتنها بر اقتصاد ایران اثرگذار خواهد بود، بلکه تنشها در خاورمیانه را نیز به نقطهای حساس میرساند.
گزینههای ایران؛ از انپیتی تا بازدارندگی
در داخل کشور نیز بحثهای جدی درباره واکنش احتمالی ایران جریان دارد. برخی تحلیلگران و مقامات سابق هشدار دادهاند که خروج از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای (انپیتی) اقدامی پرهزینه خواهد بود. محسن پاکآئین، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان، تاکید کرده است که چنین تصمیمی به معنای دادن بهانه به دشمن است و حتی حمایت متحدانی چون روسیه و چین را متزلزل میکند. او خروج از انپیتی را هم از نظر راهبردی و هم از منظر سیاسی «زیانبار» میداند.
با این حال، برخی محافل داخلی همچنان بر ضرورت استفاده از ابزارهای فشار برای امتیازگیری در مذاکرات تاکید دارند. ذخایر اورانیوم غنیشده، توانمندی فنی در حوزه هستهای و ظرفیت بازدارندگی موشکی از جمله برگهایی است که تهران میتواند در میز مذاکره به کار گیرد.
نگاه دیپلماتها به فرصتهای باقیمانده
در سطح کارشناسی نیز دیدگاههای متفاوتی مطرح است. کیت جانسون، کارشناس مسائل بینالملل در نشریه فارن پالیسی، معتقد است ایران ترجیح میدهد کارتهای هستهای خود را نه در برابر اروپا، بلکه مستقیماً در معاملهای احتمالی با آمریکا خرج کند. او نشست مجمع عمومی سازمان ملل را آخرین فرصت دیپلماسی میداند و هشدار میدهد که از دست رفتن این پنجره میتواند چرخهای از تشدید تحریمها و انزوای بیشتر ایران را رقم بزند.
فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین، نیز تاکید دارد که تنها راهحل واقعی گفتوگوی مستقیم با واشنگتن است. او سفر مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران به نیویورک را آخرین پنجره دیپلماتیک میخواند و هشدار میدهد که بدون انعطافپذیری و هماهنگی با قواعد بینالمللی، این فرصت هم به سرانجام نخواهد رسید.
چشمانداز پرچالش پیشرو
آنچه مسلم است، پرونده هستهای ایران در آستانه مرحلهای حساس قرار گرفته است. اروپا و آمریکا مصمم به افزایش فشارها هستند و ایران نیز بر مقاومت و بازدارندگی تاکید دارد. در چنین فضایی، هرگونه خطای محاسباتی میتواند پیامدهای جدی برای آینده روابط ایران با جهان و معادلات امنیتی خاورمیانه داشته باشد.
تحلیلگران میگویند بهترین سناریو برای تهران دستیابی به توافقی مستقیم با آمریکا خواهد بود که بتواند بخشی از فشار تحریمها را کاهش دهد. اما در صورت شکست دیپلماسی، خطر بازگشت تحریمها و حتی اقدام نظامی دوباره علیه تاسیسات هستهای ایران جدی خواهد بود.
جمعبندی کوتاه
پرونده هستهای ایران در نقطهای حساس قرار گرفته است. اروپا با تهدید به فعالسازی مکانیزم ماشه فشارها را افزایش داده و ایران بر مواضع بازدارنده خود تاکید دارد. کارشناسان نشست مجمع عمومی سازمان ملل را آخرین فرصت دیپلماتیک میدانند؛ فرصتی که اگر از دست برود، بازگشت تحریمها و تشدید بحران اجتنابناپذیر خواهد بود./فرارو
هیچ نظر! یکی از اولین.